Türkiye'nin En Hızlı Akan Nehri, Göle Döndü

Bayburt'taki Mescit Dağları'ndan doğan ve Gürcistan'ın Batum ilinden Karadeniz'e dökülen, Güney Amerika'daki Amazon Nehri'nden sonra ikinci, Türkiye'nin ise en hızlı akan nehri olan Çoruh'un bu özelliği sona erdi. 431 kilometre uzunluğundaki nehir üzerine kurulan barajların set oluşturması nedeniyle hızlı akma özelliği kaybolan Çoruh'un büyük bölümü göle döndü. Nehirdeki akıntının yaydığı sesin yankılandığı Artvin, oluşan göllerle sessizliğe bürünürken, yöre sakinleri ise Çoruh'un eski ihtişamlı akışını özlediklerini söyledi. 

Türkiye sınırlarını terk etmeden önceki ortalama debisi saniyede 192 metreküp, yılda ise 6,3 milyar metreküp olan, 431 kilometre uzunluğundaki nehir üzerine kurulan barajların oluşturduğu set nedeniyle Çoruh'un hızlı akma özelliği son buldu. Göle dönen ve 410 kilometresi Türkiye sınırlarında, 21 kilometresi ise Gürcistan sınırlarında yer alan Çoruh Nehri üzerinde işletmeye alınan 7 barajla birlikte 71 köyün yerleşim yerleri ve tarım arazileri kısmen su altında kaldı. Bir dönem taşkınlarda debisi saniyede 500 metreküpe kadar çıkan nehirdeki akıntının yaydığı sesin yankılandığı Artvin, oluşan göllerle sessizliğe büründü..

Çoruh’un Şuan Sesi Bile Çıkmıyor

Köylerinin bir bölümü sular altında kalan Zeytincik Köyü Muhtarı Mustafa Yıldırım, “Köyümüzün 45 dönümlük alanı sular altında kaldı. Çoruh vadisi üzerinde bulunan bir birine yakın köyleriyle çok şenlikli bir alandı. Şuan vadi üzerinde durup dinleneceğimiz bir alan yok.Fakat buna rağmen bizim için devlet ön plandadır, enerjiye ihtiyaç varsa karşı değiliz ama devletimizde bizleri mağdur etmemesini bekliyoruz” dedi. Çocukluğumun tamamı bu vadide geçtiğini belirten Yıldırım. Çoruh nehrinde yüzerdik, balık tutardık. Çoruh’un o hırcın sesini dinlerdik şuan Çoruh’un sesi bile sesi kesildi.

Çoruh Çoruh Olalı Böyle Eziyet Görmedi

Emekli Öğretmen Cemal Uluturk  ise,” Çoruh nehriyle birlikte bir kültür yok oldu. Çoruh’da bir kültür vardı. Yağmur yağardı, odun tutmak için çengellerle Çoruh nehrine kıyısına inerdi insanlar. Kışın ısınmak için ihtiyaçlarını buralardan temin ederlerdi. Balık tutulurdu hele yaz geldiğinde ise biz çocuklar için bayramdı Çoruh nehri. Hava ısınınca hemen şortlarımızı giyer doğru Çoruh nehrine atlar orda yüzerdik.  Buda bizim için büyük eğlenceydi ama maalesef bu kültürlerin hepsi yok oldu” dedi. Uluturk, “Çoruh’un sesi bizim için bir şarkıydı. Evde yatarken Çoruh’un sesi bize ninni gibi gelirdi. Şimdi ne sesi çıkıyor, ne sedası, artık su yığınından başka bir şey değil bizim için. Hırçın Çoruh nehrinin kulağından tuttular sefil hale getirdiler.

Sular altında kalan Oruçlu köyü sakinlerinden Kamil Güven,”Hayatımız köyde geçti. Köysüz bir hayat düşünemiyorum. Çoruh vadisi köyümüzün içinden geçerdi. Su sesi bize hayat veriyordu.  Şimdiki hali bizi çok üzüyor. Bir çok ihtiyacımızı Çoruh nehrinden elde ederdik.  Köyde ikamet etiğimiz yıllarda bütün zamanımız Çoruh vadisi üzerinde geçti.

Çoruh Nehri Bizim Damarlarımızdı

Köyümüz Çoruh vadisindeyken köyde her türlü meyve sebze olurdu, portakal, mandalina kiraz, zeytin, incir nar, muzun dışında her şey olurdu. Şimdi bin 200 rakımlı yeni köyümüzde böyle verim elde edemiyoruz” dedi. Güven,” Çoruh nehrinin olmadığı bir hayat mutsuz bir hayat, sanki eksik yaşıyoruz. Çoruh bizim için damardı. Barajlar ise bu damarı kesti. Eksik damarla nasıl yaşanılsa şuan öyle yaşıyoruz.

Asırlık Köylerinden Vazgeçmediler

Artvin Merkeze bağlı Çoruh vadisi yamacına kurulan 120 haneli asırlık bir köy olan Oruçlu köyü, Deriner Barajı su tutmasıyla birlikte tahliye edildi. 120 hanede göç vermeden aldıkları istimlak paralarına ekleme yaparak köylerine bağlı bin 200 rakımlı mezralarında yeni bir köy kurdular. Köy sakinleri ne kadar göç vermeseler de Çoruh nehrinin kıyısında bulunan yaşam alanlarını özlüyorlar.

Çoruh Nehri Bir Kültürdü

Oruçlu köyü sakinlerinden Artvin’de esnaflık yapan Hakan Akın,” Üzerine yapılan barajlar nedeniyle Çoruh vadisi tamamen değişti. Baraj yapılması nedeniyle Çoruh vadisinin etrafından bulunan köyler sular altında kaldı. Çoruh nehri bir kültürdü, yüz yıllar önce bu nehirde kayıkla taşımacılığın yapıldığını delerimiz söylerdi. Vadi akdemiz  iklimi taşıdığından bol bol meyve sebze verimliliği vardı, şimdi barajlar nedeniyle bunları hepsini kaybettik. Çoruh’un alışkın olduğumuz o hırçınlığını özledik. O coşkun akışı severdik şimdi hatırlarda kaldı. Su bir kültürdür. Su olduğu için dedelerimiz köylerimizi suyun etrafında kurmuşuz” dedi. Akın,”Deriner Barajı su tutmasıyla birlikte 2010 yılında köyümüz tahliye etmek zorunda kaldık. Biz bu aşamada göç vermedik. Baraj istimlaklarından alınan paralar yetmedi üzerine para ekledik ve yeni bir köy kurduk.  Köyümüzün üzerinde bulunan bin 200 rakımlı mezramıza 120 hane vardı göç vermeden tamamen oraya taşıdık. Fakat Çoruh nehri her zaman hatıralarımızda yaşayacak” dedi.

Çoruh Havzası

Çoruh Nehri, Karadeniz Bölgesi'nin en doğusunda yer alan nehirdir. Bayburt, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane ve Artvin illerinden geçen nehrin uzunluğu 431 kilometredir. Mescit Dağları'nın batı yamaçlarından çıkar. Çoruh Dağları'nın vadilerinden geçerek batıya doğru devam eder. Gürcistan sınırları içerisine girer ve Batum'un güneyinden Karadeniz'e dökülür. Çoruh Nehri'nin geçtiği yatak oldukça dar olup derindir. Yamaçlar ve vadiler, gittikçe dikleşir ve nehir yatağı dar bir durum alır. Bu sebeple Çoruh Nehri'nin akıntısı baraj olmayan yerlerde çok hızlıdır. Çoruh Nehri'nin Türkiye sınırları içerisindeki memba kısmındaki Laleli Barajı ile mansap kısmındaki TBMM 85'inci Yıl Muratlı Barajı arasında ana kolda 10, yan kollarda ise 7 baraj planlandı. Bu projelerden ana kolda 6, yan kolda ise 1 olmak üzere 7 baraj projesi işletmeye alındı. Ana kolda 1 barajın inşaatı sürerken, 3 baraj da planlama aşamasına geldi. Yan kollarda ise 1 baraj inşaat halinde, 5 baraj ise planlama aşamasında olduğu öğrenildi. Çoruh Havzası'nda yan kollar ile birlikte inşa edilecek 143 baraj ve HES projesi ile yılda 14 bin 552 gigawatt elektrik üretimine ulaşılacak.