ARTVİN HALKBİLİMİNDEN ÇİZGİLER

Aydın KARASÜLEYMANOĞLU

Halkbilimi, bir toplumun kültür haline getirdiği alışkanlıklarının tümünü ele alır. Yaşama dair ne varsa halkbiliminin konusudur. Kültürel değerlerin kaynağı insandır. Geçmişte kalan yaşamlar, insanların doğaya egemen olarak yarattığı değerler, halkbilimi derlemeleriyle günümüze taşınır. Gelenekselleşen yaşam tarzları her dönem yeniden yorumlanarak, olumlu yanları geleceğe aktarılır. Olumsuz olanlar terk edilerek, kültürel gelişme sağlanmış olur.

Halkbilimi, insanların yaşam biçimlerini, doğayla olan ilişkilerini, her konuda oluşan geleneklerini, giyim ve kuşamlarını, inançlarını, eğlencelerini, ağıtlarını, oluşturdukları söylencelerini, toplumu coşkulandıran halk tarzı şiirlerini, kısa öykülerini günümüze yansıtır. Geçmiş hakkında fikir verir. Gelecek hakkında da tahminlerin yürütülmesini kolaylaştırır.

Mikro düzeyde de olsa, bir yörenin halkbilimini tam anlamıyla yansıtmanın olanağı yoktur. Bu alandaki çalışmaların bir ucu sürekli açıktır. Halkbiliminin, çok geniş bir konu olması, bu alanda hiçbir şey yapılamaz anlamına da gelmez. Bu bilim dalına gönül verenler, esas işlerinin yanı sıra derlemeler, araştırmalar yapmışlardır. Unutulup gidecek kültürel değerlendirmeleri, yazılarla, kitaplarla belge haline getirmişlerdir.

Burada M.Adil Özder, Hayrettin Tokdemir başta olmak üzere, yöremizle ilgili araştırma yapan herkesi şükranla anmak durumundayız. İlimizin küçük parçalarında bile bu tür çalışmaların yapılması, pazılın tamamlanması açısından önem taşıyor. Uzun soluklu çalışmalar ancak dikkat çekici oluyor. Halkbilimi alanında kaynak oluşturacak eserler ortaya koymak gereklidir. Gerekli olduğu kadar da zordur.

Şahver Karasüleymanoğlu, bu zorluğu göze alarak 616 sayfalık, “Artvin Halkbiliminden Çizgiler” adıyla bir kitap hazırladı. 1960-1965 yıllarına dayanan bu derlemeler, sonradan yapılan eklerle geliştirildi. Araştırmacı yazar, doğup büyüdüğü Şavşat, öğretmenlik yaptığı Murgul ve evlenince ilişkilerini geliştirdiği Yusufeli ilçeleriyle ilgili kapsamlı çalışmalar yaptı. Artvin geneline ilişkin konuları da ele aldı. Bunları gazete ve dergilerde daha önce yayımladı. Yazar, bu ilçelerin çalışma alanı seçilmesindeki nedenleri açıklıyor. Bunda bir kasıt değil, bu üç ilçede daha çok bulunmasını, çalışmalarını oralarda yoğunlaştırmasını gerekçe gösteriyor. Başka arkadaşların da diğer ilçelerde çalışma yaparak, Artvin halkbiliminin tümüyle yansıtılmasından çok memnun olacağını vurguluyor.

Kitabın ilk baskısını, Yusufeli Belediyesi yaptı. Kültürü önemseyen bu alanda kaynak eserler yayınlayıp dağıtan Yusufeli Belediyesi, 50 yıldır basılmayı bekleyen bu kitabın da gün ışığına çıkmasını sağladı. Kitap İstanbul’daki Artvin günlerinde ilgi görünce, 2.baskısı Ürün Yayınları tarafından yapıldı. Böylece, yöresel bu araştırma, ulusal nitelik kazandı. Ürün yayınları Türkiye’de halkbilimiyle ilgili araştırma yapanların, akademisyenlerin bilimsel yazılarına bünyesindeki “Folklor/Edebiyat” dergisinde yer veren, bu alanda kitaplar basan tek yayınevidir.  

Yazar 2.baskının sunuş yazısında, Yusufeli Belediyesine teşekkür ettikten sonra, halkbilimi alanındaki çalışmalarından, gördüğü kurslardan, derlemelerine kaynaklık eden yaşlı insanlardan söz ediyor. Bu tür çalışmaların bir kişi tarafından değil, halkın değişik katmanlarının da yardımıyla ancak sonuçlanacağını vurguluyor. Halkbilimi açısından ağırlıklı incelenen üç ilçemizin sosyal ve kültürel özelliklerine de kısaca değindikten sonra 16 bölüm halinde düzenlediği derlemelerini okurlarına aktarıyor.

Artvin’in Kafkasların Anadolu’ya açılan kapısı olması nedeniyle, değişik uygarlıklara tanıklık etmesi, sahil ile iç kesim arasında sosyal ve ekonomik farklılıkların bulunması, halkoyunlarında da gözlemlendiği üzere Karadeniz bölgesi ile Doğu Anadolu bölgesi arasında bulunduğundan iki ayrı yaşam biçiminden de izler taşıması, halkbilimi açısından zenginliğini daha da arttırmıştır. Artvin köklü ve zengin bir kültüre sahiptir.

Bu alandaki zenginlik araştırmacıların işini hem kolaylaştırmakta hem de zorlaştırmaktadır. Şahver Karasüleymanoğlu halk ilaçlarından, büyü, nazar, cin çarpması gibi çağdışı inançlara, yemek ve kaplıca kültüründen giyim kuşama kadar ayrıntıları üç ilçe için ayrı ayrı derlemiş. Yaşanılan, inanılan her tür sosyal içerikli konuları saptamış. Uylak, Meşe Adam, Kuyruklu cazi, kurtağzını bağlama, kuş yengmesi gibi öyküleri halkbilimine uygun biçimde anlatmış. Köylerdeki sosyal dayanışmayı içeren geleneklere (asker ailesine yardım, yapı daveti, kazalardan doğan zararları bölüşme gibi), çocuk oyun ve eğlencelerine, halk bilmecelerine, Artvin manilerine kapsamlı biçimde yer vermiş.

Kiliseleri, tarihi yapıları ve onlarla ilgili efsaneleri anlatmış. Boğa gölü, Güngörmez suyu, Berta köprüsü ve diğer doğal ayrıcalıklı yerlerle ilgili öyküleri aktarmış. Artvin Halk Edebiyatına genişçe yer vermiş. Artvin yöresel oyun ve türkülerini bir bir ele almış. Onlara ilişkin bilgiler sunmuş.

Yöremizde çok kullanılan atasözleri, deyimler, dualar ve beddualardan örnekler vermiş. Ana başlıklar halinde bunları sıralamış. Kapsamlı bir yöresel sözlük de eklemiş kitaba. Her ayrıntı bir emek ürünü, sabırlı ve özenli çalışmanın sonucu.

Son bölümlerde ise, yazar kendisinin folklor içerikli yazılarıyla yaptığı söyleşilerin bazılarına yer vermiş. Artvin kültürünü yansıtan kitaplardan söz etmiş. İlimizin halk edebiyatı dalında yetiştirdiği ozanlarımızla ilgili daha önce yazdığı yazılarından seçmeler yapmış. Yazarın özgeçmişinin de yer aldığı son bölümde, bu alandaki çalışmalarına değinmiş, aldığı ödüllerden, basılmış ve basılacak kitaplarından söz etmiş.

56 sayfalık, kuşe kâğıda renkli basılı bölümde de Artvin yöresine ait oyalar, heybeler, patikler, yastıklar, başörtüleri, ahşap ev gereçleri, harman malzemelerinin maketleri yer alıyor. Derleme yapılan yaşlı ninelerin görüntüleri, ilimiz folkloruna hizmet edenlerle kaynak kişilerin bazılarının fotoğrafları, ilimizle ilgili etkinliklerle, gazete kupürleri bulunuyor.

Kapak arkasındaki yazının bir bölümünde ise yazar şöyle diyor: “Halkbiliminin özümsenerek yaşatıldığı bir kültürel ortamda doğdum. Babamın yöresel masallarıyla büyüdüm. Dağlarının, göllerinin efsanelerle özdeşleştiği yörenin büyülü ortamında kişiliğimi tamamladım. Hızla yok olan yöresel kültürümüzü, geleceğe taşımak tek amacımdır.”

Şahver Karasüleymanoğlu’nun amacına ulaşmasını, bu alandaki çalışmalarını aynı hızla sürdürmesini diliyor, Artvin kitaplığına kaynak bir eser kandırdığı için kendisini kutluyoruz.

 ______________________

(*)Artvin Halkbiliminden Çizgiler/ Şahver Karasüleymanoğlu /Derleme ve araştırma/Yusufeli Belediyesi kültür yayınları/616 s./Öz Baran Ofset Mat.San.ve Tic.Ltd.Şti/ Ankara 2015.

Bu makale 776 kez okundu.